In eigen land klagen wij weleens over de korte dagen, maar in het hoge noorden zien ze de zon nog een stuk minder vaak. Sterker nog, boven de poolcirkel zijn er zelfs dagen dat de zon helemaal niet meer opkomt.
De poolnacht, ook wel bekend als de ‘polar night’, is een fascinerend natuurfenomeen dat zich in de wintermaanden afspeelt boven de poolcirkels. Tijdens deze periode blijft de zon dagen, weken of zelfs maandenlang onder de horizon. Dit mysterieuze schouwspel laat niet alleen een diepe indruk achter op degenen die het ervaren, maar speelt ook een belangrijke rol in het leven van mens en dier in de poolgebieden. Maar hoe werkt de poolnacht precies?
De aardas
De poolnacht ontstaat door de 23,5 graden helling van de aardas ten opzichte van de baan die de aarde rond de zon beschrijft. Door deze kanteling is er tijdens de wintermaanden een periode waarin de poolgebieden volledig van de zon zijn weggericht. De zon blijft gedurende de dag dus altijd onder de horizon, zelfs dus midden op de dag.
De gehele periode waarin de zon onder de horizon blijft verschilt enorm van plaats tot plaats. Zo duurt de poolnacht op de poolcirkel slechts één dag, op 21-22 december, die datum kennen we allemaal wel als de start van de astronomische winter en ook als de kortste dag van het jaar.
In Tromsø, één van de meest noordelijk gelegen steden in Noorwegen met veel inwoners, duurt de poolnacht ongeveer 49 dagen (van 27 november tot 15 januari. Nog noordelijker, in Spitsbergen, duurt de poolnacht bijna vier maanden, namelijk ongeveer 111 dagen. En op de twee uiterste plekken van onze wereld, midden op de Noord- en Zuidpool, duurt de poolnacht maar liefst zes maanden.
Ongemak
In Tromsø komt de zon dus een aantal weken niet boven de horizon. Toch wonen er ruim 40.000 inwoners. In de hele wereld zijn er ongeveer vier miljoen mensen die jaarlijks te maken hebben met de poolnacht. Dit vraagt om aanpassingsvermogen van de mens. Het gebrek aan zonlicht kan leiden tot een verstoord slaapritme, een tekort aan vitamine D en bijvoorbeeld een lage energie en hoge vermoeidheid.
Door een combinatie van deze factoren kan men ook een seizoensgebonden depressie oplopen. De mensen die hier wonen zijn er over het algemeen wel aan gewend en weten dus ook goed hoe ze ermee om moeten gaan. Daarnaast zijn er manieren om deze problemen te onderdrukken zoals lichttherapie, een actieve levensstijl behouden en supplementen slikken. Vooral vitamine-D pillen zijn voor veel mensen belangrijk in deze regio’s.
De poolnacht vraagt ook om aanpassingsvermogen van flora en fauna. Zo trekken veel dieren, zoals vogels, naar warmere streken. Andere dieren, zoals ijsberen, blijven actief en vertrouwen op hun vetreserves om de donkere en koude periode door te komen.
Spectaculaire beelden
De poolnacht zorgt voor uitdagingen, maar ook voor zeer fraaie beelden en magische nachten. Dat de zon niet meer boven de horizon uitkomt betekent namelijk niet dat het 24 uur per dag pikkedonker is. Sterker nog, het levert een schitterend schouwspel op dat ook wel de blauwe nacht wordt genoemd. Tijdens de blauwe nacht wordt de hemel nog verlicht door verstrooid licht wat afkomstig is van de zon die net onder de horizon blijft. Dit creëert een blauwe gloed, gecombineerd met een schemering die we in ons land kennen als de zonsondergang of zonsopkomst. Deze schemering is overigens alleen te zien als je naar het zuiden kijkt. Uiteraard moet het helder zijn om dit fenomeen goed te kunnen waarnemen. Bij zulke omstandigheden levert dit soms schitterende beelden op, zoals hieronder.
Noorderlicht
Daarnaast is de periode van de poolnacht een uitstekend moment om het noorderlicht waar te nemen. Zeker in periodes waarin de zon actief is, zoals dit jaar, is het onder heldere omstandigheden bijna altijd te zien als je in het verre noorden bent. In combinatie met een winterwonderland kan dit spectaculaire beelden opleveren. Zorg er wel voor dat je jezelf goed aankleedt als je op noorderlichtjacht gaat, want strenge vorst is bijna overal boven de poolcirkel mogelijk.
Meer Astronomie-nieuws