De laatste Elfstedentocht werd in 1997 verreden. Recordlang moeten we het nu al zonder een Elfstedentocht doen en met de huidige winters lijkt de epische schaatstocht verder weg dan ooit. Zal het ooit nog lukken om de ‘Tocht der Tochten’ te kunnen rijden? En wat voor weer is er eigenlijk nodig om de Elfstedentocht te kunnen houden?
Uiteraard moet het vriezen, maar een beetje vorst is lang niet genoeg om de Elfstedentocht te kunnen organiseren. Voor de tocht moet het ijs op de Friese sloten en meren overal minimaal 15 centimeter dik zijn. Op die manier kunnen de schaatsers veilig de bijna 200 kilometer lange tocht afleggen. Bovendien is dik ijs nodig om de enorme mensenmassa’s te kunnen houden die het ijs betreden. Maar hoe wordt het ijs langs de hele route minimaal 15 centimeter dik?
Ideaal weer voor een Elfstedentocht
Voor een Elfstedentocht moet het wekenlang stevig vriezen. Overdag moet de temperatuur niet of nauwelijks boven nul uitkomen. ’s Nachts is strenge vorst nodig met minima beneden -10 graden. De enige manier om het zo koud te laten worden is als met een oosten- of noordoostenwind ijskoude en droge lucht vanuit Rusland of Scandinavië naar Nederland wordt geblazen. Daarbij is het belangrijk dat het op het moment dat ijs begint te ontstaan niet te hard waait. Door de wind kunnen namelijk wakken ontstaan. Ook duurt het bij veel wind lang, voordat het water begint te bevriezen.
Wat goed werkt voor het snel vormen van een ijsvloer is als net voor de vorstperiode een dik pak sneeuw is gevallen. Boven sneeuw koelt het landschap namelijk veel sterker af. Wanneer sneeuw valt terwijl er al ijs ligt is dat funest voor het ontstaan van een mooie ijsvloer. Sneeuw werkt namelijk als een soort deken en zorgt ervoor dat de kou niet door het ijs heen kan dringen. Het is zelfs zo dat het ijs door sneeuw langzaam dunner wordt. Het water onder het ijs laat het ijs dan namelijk smelten, terwijl kou uit de lucht het ijs niet aan laat groeien!
Meerdere perioden met koud weer voorafgaand aan Elfstedentocht
Een Elfstedentocht komt alleen in de strengste winters voor. Dat terwijl, zeker vroeger, het bijna elke winter wel tot ijzige kou kwam. Eén vorstperiode is niet genoeg om de ‘Tocht der Tochten’ te kunnen organiseren. Wanneer het al eerder in de winter koud is geweest kan het water afkoelen. Wanneer dan een stevige vorstperiode begint, ontstaat direct ijs. Als een groot deel van de winter zacht verloopt is de watertemperatuur zo hoog dat het dagen duurt, voordat er überhaupt ijs ontstaat. Vaak is het dan al te laat om het ijs nog dik genoeg te laten worden. In ons klimaat duren periodes met een bepaald weertype namelijk nooit lang.
Waarom komen Elfstedentochten nu nog zelden voor?
Dé reden dat de kans op een Elfstedentocht tegenwoordig bijzonder klein is, is het ontbreken van kou. Door klimaatverandering warmen Noord-Europa en noordelijk Rusland veel sneller op dan onze regio’s. Wanneer de wind dan een keer uit het oosten of noordoosten komt is de lucht lang niet zo koud meer als vroeger. Bovendien ontbreekt het aan kou gedurende de hele winter. Het is telkens maandenlang zacht totdat het een keer een beetje wintert.
Dat heel veel nodig is om een Elfstedentocht te kunnen houden bewijst 2012. De eerste weken van februari verliepen ijzig koud met op 4 februari zelfs een minimumtemperatuur van bijna -23 graden in Lelystad! Hoe koud het ook was, twee factoren zorgden ervoor dat het ijs niet dik genoeg werd. Zo waren december en januari zacht, waardoor de watertemperatuur te hoog was. Toen er na dagen eindelijk ijs was ontstaan, viel er op de dunne ijslaag een pak sneeuw. Het ijs was te dun om de sneeuw weg te kunnen vegen. Het ijs groeide uiteindelijk nauwelijks nog aan, weg Elfstedendroom, alle Elfstedenjournaals ten spijt.
Het weer tijdens de laatste Elfstedentocht
De laatste Elfstedentocht werd in 1997 gereden. Friesland beleefde die winter een vorstperiode die maar liefst 23 dagen duurde. Op 20 december 1996 begon het te vriezen en op 12 januari 1997 was de vorstperiode voorbij. Van die 23 dagen kwam het in Leeuwarden tot 21 ijsdagen. Daarbij komt de temperatuur de hele dag niet boven nul uit. Acht nachten vroor het streng met minima beneden -10 graden.
De Elfstedentocht werd op 4 januari verreden. Die dag vroor het overdag 3 graden, maar door de stevige wind voelde het veel kouder aan. De gevoelstemperatuur lag rond -10 graden. Het was droog en bewolkt. Ondanks de bittere kou waren de omstandigheden goed en ook het ijs was van goede kwaliteit.
Vind je dit soort artikelen interessant? Abonneer je dan op onze gratis nieuwsbrief!
Meer Schaatsen-nieuws