Eerste helft winter was zacht, somber en kletsnat

De eerste helft van de meteorologische winter verliep zacht met in De Bilt een gemiddelde temperatuur van 5,6 graden tegen 4,1 normaal. De zon scheen landelijk gemiddeld 63 uur tegen 86 normaal en er viel 185 mm tegen 106 normaal. Dat is al bijna net zo veel als normaal in de hele winter!

December was de op vier na warmste feestmaand sinds het begin van de metingen en ondanks een koudere fase met matige vorst en lokale ijsdagen in de afgelopen januariweek, is de eerste helft van de winter zacht verlopen. De gemiddelde temperatuur sinds 1 december is uitgekomen op 5,6 graden. Het langjarig gemiddelde (1991-2020) over dezelfde periode is 4,1 graden.

De koudere fase nodigde uit tot schaatsen op (vooral) opgespoten ijsbanen, maar tot grootschalige ijspret kwam het niet. Wel kwam het vooral landinwaarts tot meerdere nachten met matige vorst. Op 9 januari noteerde De Bilt de eerste officiële matige vorst van het winterseizoen met uiteindelijk -5,6 graden. In Twente daalde de temperatuur naar -7,1 en in Maastricht werd het -7,2 graden. De vorst van afgelopen week leverde de eerste marathon op natuurijs op sinds 14 december 2022. Winterswijk had de primeur.

Ook de nachten daarna kwam het vooral landinwaarts op uitgebreide schaal tot matige vorst. Op 10 januari daalde de temperatuur in Maastricht naar -9,1 graden en op donderdag 11 januari ging de temperatuur in Twente onderuit naar -9,8 graden. Vanaf donderdagmiddag zette de dooi in, maar daarbij kwam het in de avond en nacht naar vrijdag nog wel tot lokale gladheid. In het oosten en zuidoosten gold code oranje vanwege ijzel.

December begon winters

Ook in december was het tijdelijk winters en dan alleen aan het begin van de maand. Op de eerste dag van december werd de eerste lokale strenge vorst van het jaar gemeten in Leeuwarden en op 2 december kwam het zeer lokaal tot schaatspret. We kregen aan het begin van de meteorologische winter niet alleen te maken met vorst, maar ook met winterse neerslag. Op 2 december gold voor Noord- en Zuid-Holland code oranje in verband met ijzel. Een dag later kleurde het vooral in het zuidoosten wit door sneeuw en op 4 en 5 december kwam het in het noorden en noordoosten tot sneeuw.

In totaal noteerde De Bilt in de eerste helft van de meteorologische winter tien vorstdagen met een minimumtemperatuur onder het vriespunt tegen zeventien normaal. Op drie dagen werd matige vorst genoteerd, met een minimumtemperatuur beneden -5 graden, tegen vier normaal en tot strenge vorst kwam het niet in De Bilt. De laatste keer dat de temperatuur op het hoofdstation daalde tot beneden -10 graden is 13 februari 2021.

Ook officiële ijsdagen met in De Bilt een maximumtemperatuur onder het vriespunt kwamen niet voor. In De Bilt werd op 9 januari de laagste maximumtemperatuur genoteerd: 0,1 graden. Landinwaarts kwam het wel tot meerdere ijsdagen. Regionaal werden zelfs drie ijsdagen genoteerd.

Hier en daar kon worden geschaatst. Foto: Ria de Wit

Vooral zacht winterweer

Ondanks twee vorstperiodes was het vooral zacht in de eerste helft van de meteorologische winter. Van 9 december tot en met 5 januari was het zowel in de nachten als overdag (zeer) zacht. Vooral de nachttemperaturen waren hoog met minima veelal boven 5 graden. Overdag was het op de meeste dagen een graad of 10. De hoogste temperatuur in De Bilt was 12,9 graden. Deze waarde werd zowel op 24 december als op 2 januari gemeten. In Westdorpe werd het op genoemde dagen 13,6 graden en dat was de hoogste temperatuur van het hele land.

Uitzonderlijk zachte kerstdagen

De kerstdagen verliepen uitzonderlijk zacht. Gemiddeld over beide feestdagen was het de op één na warmste kerst sinds de start van de metingen. De gemiddelde maximumtemperatuur in De Bilt kwam uit op 11,9 graden. Eerste kerstdag was de op twee na warmste sinds 1901 met 12,5 graden. Op tweede kerstdag was het in De Bilt 11,3 graden. Slechts zes keer verliep tweede kerstdag warmer.

Duidelijk natter dan gebruikelijk

De regenmeters maakten in de eerste helft van de winter overuren. De meeste dagen verliepen kletsnat met vaak en langdurig regen. Ook waren er dagen dat er talrijke buien over het land trokken, maar echt droge dagen waren bijna op één hand te tellen. Alleen de afgelopen week, sinds 7 januari, was het over het algemeen droog en ook halverwege december viel het met de nattigheid mee.

Uiteindelijk is de neerslagsom gemiddeld over het land voor de eerste helft van de meteorologische winter uitgekomen op ongeveer 185 mm tegen 106 normaal. Vooral december was regionaal kletsnat met in het oosten en midden van het land op grote schaal meer dan 150 mm regen. Hier en daar viel zelfs meer dan 200 mm. In Enschede viel 200 en in Arnhem 207 mm.

In januari is op een aantal plaatsen al 75 tot 90 mm gevallen. De meeste regen is deze maand voor het midden, westen en zuiden. In het Utrechtse Benschop is al 103 en in het Noord-Hollandse Overveen 97 mm gevallen. Normaal valt in de hele maand januari gemiddeld 72 mm en over de hele winter, gemeten van 1 december tot en met 29 februari, valt gemiddeld over het land 219 millimeter. In de eerste helft van de winter is dus al bijna net zoveel regen gevallen als normaal in de hele winter.

Lees ook: Dit weer is normaal in de winter

Hoogwater bij Marken. Foto: Rik Ledder

Vaak hoogwater

Door de vele regen en flink wat smeltwater vanuit de Alpen was er sprake van meerdere hoogwatergolven in de rivieren, waardoor de uiterwaarden onderliepen. Tijdens de kerstdagen was er met name sprake van hoogwater in de IJssel en de Overijsselse vecht. In Deventer werd bijna een kritieke waterstand bereikt. Ook tijdens de eerste dagen van januari veroorzaakte het hoge water voor de nodige overlast. Met name de stevige oostenwind over het IJssel- en Markermeer veroorzaakte in Noord-Holland hoogwater.

Daarnaast was sprake van extreem hoge grondwaterstanden en verzadigde bodems. Veel weilanden kwamen dan ook blank te staan.

De zon liet het vaak afweten

Tijdens de eerste helft van de meteorologische winter was de zon de grote afwezige. In de periode 18 december tot en met 6 januari heeft de zon in De Bilt slechts 9 uur geschenen. December was sowieso niet het zonnetje in huis. Gemiddeld over het land scheen de zon slechts 35 uur tegen 58 normaal. In het oosten scheen de zon in december slechts 20 tot 25 uur. Deze eeuw was december alleen in 2017 somberder met gemiddeld over het land 32 uur.

Van 8 tot en met 11 januari was de zon wel veelvuldig van de partij en daardoor is het aantal zonuren in de eerste helft van januari nog opgelopen naar gemiddeld 28 uur. Toch was de eerste helft van de winter als geheel somber met 63 zonuren tegen 86 normaal.

Meer overzichten vind je hier.