December is de eerste wintermaand. Het is vaak donker en grijs en de zon schijnt weinig. In de lange donkere nachten ontstaat vaak mist en overdag blijft deze grijzigheid vaak hangen. Toch zijn er ook vrij zonnige dagen en vaak vriest het dan in de nacht en ochtend. In dit artikel lees je wat normaal weer is in december en welke extremen er mogelijk zijn.
Gemiddeld komt de temperatuur in december in De Bilt in ons huidige klimaat (gemiddelde 1993-2022) uit op 4,3 graden. In de nacht is het gemiddeld 1,8 graden en overdag 6,7 graden. Dagen met lichte vorst (minimumtemperaturen beneden het vriespunt) komen gemiddeld elf keer voor en van deze elf dagen daalt de temperatuur op drie dagen tot beneden -5 graden (matige vorst). Strenge vorst met temperaturen beneden -10 graden komt sporadisch voor en de laatste keer dat dit in een decembermaand in De Bilt gebeurde was in 2010. Op gemiddeld twee dagen blijft het de hele dag vriezen.
Zeer koude nachten
In wintermaand december is het heel normaal dat de temperatuur in de lange nachten daalt tot onder het vriespunt. De laagste temperatuur op een nog bestaand officieel weerstation van het KNMI is -22,0 graden. Deze waarde werd op 31 december 1923 gemeten in Eelde. In De Bilt daalde de temperatuur op die dag naar -16,9 graden. In Leeuwarden daalde de temperatuur op 16 december 1981 naar -19,2 graden. Een dag later was het -19,1 graden.
Niet alleen in het noorden zijn in het verleden zeer lage decembertemperaturen gemeten, ook elders was het soms goed koud. Op 2 december 1973 daalde het kwik in het Brabantse Volkel naar -18,8 graden. In 2009 daalde de temperatuur in Deelen op de negentiende naar -18,4 graden. Op 23 december 1938 noteerde Maastricht -18,3 graden.
Nog veel kouder op niet meer bestaande weerstations
Toch is het in het verleden nog veel kouder geweest op stations die nu niet meer bestaan. Zo daalde de temperatuur op 8 december 1871 in Maastricht naar -26,6 graden. De Bilt noteerde die dag -21,1 graden. Nog veel verder terug noteerde Harderwijk op 14 december 1789 -22,0 graden. In Rotterdam werd het toen -18,0 graden. Een dag later was het in Utrecht -20,0 graden.
Op de dag dat Eelde een waarde noteerde van -22,0 graden, op 31 december 1923, noteerde Winterswijk -21,5 en Avereest (tegenwoordig gemeente Hardenberg) in Overijssel -22,3 graden. Nog enkele zeer lage temperaturen in december waren er in Wageningen (-21,7 graden op 2 december 1973), Sittard (-18,0 graden op 5 december 1925) en Castricum. In de Noord-Hollandse plaats werd het op 21 december 1946 -18,0 graden.
Achttien ijsdagen in 2010
Op gemiddeld twee dagen blijft het, in de nieuwe normaal, in De Bilt de hele dag vriezen. In de laatste echt koude decembermaand, in 2010, was dat op twaalf dagen het geval. In december 1933 bleef de temperatuur op dertien dagen de hele dag onder nul.
In december 2010 noteerden de KNMI-meetpunten Twenthe, Hoogeveen, Nieuw-Beerta en Eelde maar liefst achttien ijsdagen. Alleen in december 1927 had meetpunt Eelde ook achttien ijsdagen.
De koudste decembermaand in De Bilt vond plaats in 1933. De gemiddelde maandtemperatuur was -2,0 graden. In Maastricht was het gemiddeld nog ruim een graad kouder met een gemiddelde temperatuur van -3,2 graden. In totaal had De Bilt elf decembermaanden met een gemiddelde temperatuur onder nul. De laatste keer was 2010 (-1,1 graden) en daarvoor was het december 1995 met -0,9 graden.
Veel vaker hoge temperaturen
Wat de laatste jaren veel meer voorkomt zijn hoge temperaturen. De allerhoogste decembertemperatuur op een bestaand KNMI-weerstation is 16,7 graden. Deze waarde werd op 4 december 1953 genoteerd in Maastricht. Op 17 december 2015 werd het in Wijk aan Zee 16,6 graden. Ook in december 1977, 1989, 2000, 2003 en 2006 werd het ergens in het land wel 16 graden of meer.
Lees ook: de onophoudelijke lente van december 2015
De hoogste decembertemperatuur in De Bilt is 15,3 graden. Deze waarde werd zowel op 24 december 1977 als op 17 december 2015 genoteerd. Op 5 december 2006 werd het maximaal 15,0 graden.
58 uur zon en 87 mm neerslag
De zon schijnt in december gemiddeld over het land 58 uur. Landinwaarts schijnt de zon 54 tot 56 uur en in de kustgebieden 60-62 uur.
Gemiddeld over het land valt ongeveer 87 millimeter aan neerslag. De neerslag is redelijk goed over het land verdeeld met op veel plaatsen 80-90 millimeter. Alleen in het zuidoosten is het duidelijk droger met in Roermond ongeveer 72 millimeter.
Wat is er veranderd aan het klimaat in december?
December is duidelijk zonniger geworden. De zon schijnt gemiddeld acht uur meer dan in de vorige klimaatperiode 1981-2010. In de klimaatperiode 1961-1990 scheen de zon nog gemiddeld 39 uur. December is dan ook 48 procent zonniger geworden de laatste 30 jaar. Door afgenomen luchtvervuiling komt minder vaak hardnekkige mist voor.
Het is niet alleen zonniger geworden in de laatste maand van het jaar, het is ook natter. Gemiddeld valt zeven millimeter meer dan in de vorige klimaatperiode.
De temperatuur is inmiddels al twee graden gestegen met nu in de nacht gemiddeld 1,8 graden en overdag 6,7 graden. Ten opzichte van de klimaatperiode 1951-1980 is december 1,0 graad opgewarmd.
Meer Klimaat-nieuws