Zodra de dooi inzet na een vorstperiode zal het ijs geleidelijk verdwijnen. Op sommige plaatsen verloopt de dooi niet zonder slag of stoot. Het ijs kan namelijk in beweging komen en zich ophopen. Dit zogenaamde kruiend ijs levert vaak prachtige taferelen op. Hoe het precies ontstaat en waar je de grootste kans hebt om kruiend ijs te bewonderen lees je in dit artikel.
Tijdens een vorstperiode bevriest ondiep water met weinig stroming als eerste en daarna volgen de grotere en diepere meren en plassen. Wanneer het koud genoeg is, kan zelfs het hele IJsselmeer of de Waddenzee bevriezen! Zodra de vorstperiode tot een einde komt is met de juiste weersomstandigheden kans op de vorming van kruiend ijs.
Zo ontstaat kruiend ijs
Door de dooiaanval wordt de ijsvloer geleidelijk zwakker en het ijs begint te breken en scheuren. Met een zacht briesje zal het ijs op ongeveer dezelfde plek blijven drijven en langzaam smelten, maar zodra er een stevige wind opsteekt komen de stukken ijs in beweging. Wanneer de wind een tijd uit dezelfde richting blijft doorblazen kan het ijs zelfs een behoorlijke afstand afleggen. Een stuk uit het midden kan dan ineens aan de rand terecht komen.
De weg over het water is niet vrij en de weggeblazen stukken ijs komen met elkaar in botsing. Ondanks de dooi is het ijs nog stevig en moeilijk te vervormen, waardoor de spanning tussen de botsende stukken ijs toeneemt. Op een gegeven moment worden de brokken ijs omhooggeduwd. Wanneer je op een afstandje staat te kijken hoor je dan ook een krakend geluid. De krachten zijn zo groot dat ook stenen met het ijs mee omhoog kunnen komen. Op grote schaal is dit te vergelijken met de geologische vorming van bergachtige gebieden. Twee grote brokstukken die met elkaar in botsing komen en moeilijk te vervormen zijn schieten de hoogte in. Zo zijn bijvoorbeeld de Alpen en de Himalaya ontstaan.
Het ijs kan soms tot enkele meters ophopen. Hier bij Kornwerderzand lag ook een behoorlijke stapel met ijs in februari 2021. Foto: Wouter van Bernebeek
Hoogte van de ijsbergen
Zo hoog als de Alpen zal het kruiend ijs natuurlijk niet worden, maar voor Nederlandse begrippen kunnen toch behoorlijke hoogteverschillen ontstaan. Vooral bij blokkades zoals een dijk, dam of scherpe bocht kan het ijs opgestuwd worden tot enkele meters hoog. Kruiend ijs dat zich begint op te hopen wordt ook wel kistwerk genoemd. In sommige gevallen wordt de ijsberg zo hoog dat hij over de dijk heen schuift. In de winter van 1996 zorgde een stevige oostenwind aan de Noord-Hollandse kant van het IJsselmeer voor kruiend ijs van circa 7 meter hoog! Het ijs werd dus van oost naar west geblazen door de wind. Tijdens de winter van 1939-1940 zijn er meldingen gedaan van 10 meter hoog kruiend ijs in de omgeving van Edam.
Kruiend ijs bij de vuurtoren op Marken. Foto: Adobe Stock / Eric Gevaert
Hotspots voor kruiend ijs
Voor het ontstaan van kruiend ijs heb je een groot wateroppervlak met stukken ijs nodig waar het stevig waait na een vorstperiode. Daarnaast moet er bij voorkeur een blokkade aan de rand aanwezig zijn waar het ijs zich tegen kan ophopen. In Nederland is het IJsselmeer of Markermeer hier bij uitstek geschikt voor en daar heb je dan ook de grootste kans om kruiend ijs te zien. De exacte locatie is natuurlijk afhankelijk van de windrichting. Marken, Uitdam, Gaasterland en Wijdenes zijn bekende hotspots. De vuurtoren op Marken werd zelfs al een aantal keer bijna bedolven onder de ijsschotsen.
Ook in de Nederlandse rivieren kan kruiend ijs voorkomen, maar daarvoor moet het wel heel streng vriezen omdat de stroming in een rivier sterker is dan in de grote meren. In het verleden heeft kruiend ijs wel veel problemen veroorzaakt in het rivierengebied, doordat dijken beschadigd werden en er grote hinder optrad voor de scheepvaart.
Vind je dit soort verklarende berichten interessant? Schrijf je dan in voor de gratis Weeronline nieuwsbrief.
Hoofdfoto: Dick van Duijn
Meer Weerweetjes-nieuws